Moedige gesprekken

De economische crisis is in Nederland en veel Europese landen al jaren lang een bittere realiteit. Bedrijven zien hun omzetten dramatisch slinken en moeten mensen ontslaan of soms zelf helemaal sluiten. De overheid staat voor de lastige taak haar uitgaven terug te dringen ook in sectoren waarin dat eigenlijk niet gewenst is zoals het onderwijs en de zorg. Het perspectief voor de komende jaren is uiterst onzeker.

De hevigheid en de snelheid waarmee de economische neergang plaatsvindt, laat ons twee dingen helder zien: We zijn onderling verbonden en afhankelijk, we maken deel uit van een systeem. En: Waar mensen de wederzijdse verbondenheid uit het oog verliezen en zich nog louter richten op eigen materieel gewin, brengen zij uiteindelijk zowel zichzelf en hun eigen directe omgeving schade toe als ook het systeem als geheel. Daarom is de overeenkomst met de klimaatcrisis zo treffend. Ook in de klimaatsveranderingen die op veel plekken op aarde in hoog tempo plaatsvinden, zien we de gevolgen van letterlijk kortzichtig denken en handelen.

Ten aanzien van de economische neergang is het verleidelijk schuldigen aan te wijzen in de hoogste regionen van banken en andere grote financiële instellingen. Maar als het daarbij blijft, hebben we de essentie van wat nu plaatsvindt nog niet begrepen.

Angst of visie?

De turbulente en ingrijpende gebeurtenissen, zowel op economisch als ecologisch vlak, nodigen ons uit dingen onder ogen te zien. Het is tijd om eerlijk naar onszelf en naar de eigen organisaties te kijken. Even niet groeien, geen mooie verhalen, geen stoere prognoses. Deze tijd, die aanvoelt als achteruitgang, brengt ons weer in contact met ‘ouderwetse’ begrippen als deemoed en bescheidenheid. We worden collectief geconfronteerd met het feit dat we niet ‘in control’ zijn. Tegelijk zijn we wel verantwoordelijk voor hoe we hiermee omgaan. Misschien is dat wel een van de belangrijkste aspecten van leiderschap: ondanks het feit dat je geen totaaloverzicht hebt in staat zijn op een verantwoordelijke manier om te gaan en antwoord te geven op zaken die je niet gezocht hebt, niet gewenst hebt, maar die onmiskenbaar realiteit zijn.

We moeten noodgedwongen veranderen. Meer van hetzelfde is geen optie. Maar wat dan wel? In de overlevingsmodus? Keihard knokken om banen te behouden? Ervoor zorgen dat gezonde bedrijven niet worden meegesleurd? Actief doen wat je kunt doen? Ja, zeker. De vraag daarbij is echter of we ons, in de keuzes die we nu maken, laten leiden door angst of door visie. Of we in de huidige omstandigheden louter beperkingen zien of ook kansen en mogelijkheden om onszelf ‘opnieuw uit te vinden’.

Dat betekent – juist nu – ‘niet doen’. (Let op: Niet doen is niet hetzelfde als ‘niets doen’ ). ‘Niet doen’ is bewust niet handelen zoals je dat gewend bent of geneigd bent. Niet doen, maar wel heel goed kijken. Ruimte maken voor reflectie en bezinning. Ruimte voor het stellen van essentiële vragen aan onszelf en aan elkaar. Reflectie op onze visie, op de waarden, drijfveren en diepverankerde opvattingen van waaruit wij actief zijn en bedrijven en organisaties creëren en aansturen. Ruimte voor het voeren van moedige gesprekken*.

Verandering en transformatie

Verandering is toename en afname, zoals het eb en vloed van de zee. Bij verandering blijven we binnen het zelfde referentiekader, dezelfde set van overtuigingen, dezelfde waarden en gedrag. Er vindt groei en afname plaats volgens een redelijk herkenbaar patroon. Grafisch weergegeven zie je een min of meer regelmatige, golvende curve.

Op enig moment echter kan zich een grote turbulentie voordoen. Vaak lijkt de aanleiding voor deze turbulentie van buiten te komen. We worden geconfronteerd met wat we in voorliggende periode niet hebben kunnen of willen zien. Wat onze blinde vlek was of wat we (collectief) verdrongen komt in het volle licht te staan, de lijken tuimelen uit de kast. In zo’n turbulente en chaotische tijd worden zekerheden onderuit gehaald. Je wordt als individu, als organisatie of gemeenschap direct geraakt in je bestaanszekerheid en in het beeld dat je hebt van je identiteit en van de toekomst. De snelheid en de grote schaal waarop heftige veranderingen plaatsvinden zijn een signaal dat het niet gaat om een veranderingsproces maar om transformatie.

 

Doorbraak of afbraak

Bij transformatie is er sprake van sterven en opnieuw geboren worden. Vergelijk de rups die ophoudt te bestaan en zich ontpopt tot vlinder. In de toestand van pop lijkt er van buiten af of er helemaal niets gebeurt. In werkelijkheid vindt tijdens die ogenschijnlijke levenloosheid een essentieel en onomkeerbaar proces plaats.Een tijd van transformatie is daarom zo spannend omdat er twee opties zijn: doorbraak of afbraak. Doorbraak naar een hoger niveau van bewustzijn, verbinding en organisatie of afbraak omdat het organisme (individu, organisatie of gemeenschap) niet in staat is deze ‘kwantumsprong’ te maken.

Moed en wijsheid

De vraag aan velen van ons is of we de bereidheid, het vermogen en de moed hebben om onszelf en onze organisaties opnieuw uit te vinden.

Het is nu harder nodig dan ooit stil te staan bij wat en hoe wij met onze bedrijven willen bijdragen en wie we willen zijn. Wat drijft ons en wat is wezenlijk? Welk onmogelijke willen we mogelijk maken? Welke beelden, opvattingen, gedragingen en patronen hebben we achter ons te laten? Welke toekomst willen we helpen geboren te laten worden?

Als we de moed hebben werkelijk met elkaar in dialoog te gaan kan in deze donkere wintertijd bewustzijn ontkiemen. Als we de wijsheid hebben te kunnen onderscheiden waar we moeten bezuinigen en hoe we juist nu moeten investeren in onszelf en onze organisaties, is er ook weer economische lente en groei mogelijk en een zomer met bloei en oogst.

 

* De term ‘moedige gesprekken’ ontleen ik aan de Engelse dichter en spreker David Whyte.

 

Els ten Hengel